اسید سیتریک آبی یا مونوهیدرات اسید سیتریک یک اسید تری کربوکسیلیک است که در مرکبات و برخی میوه ها یافت می شود. اسید سیتریک به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی به عنوان یک ماده کمکی در صنعت داروسازی کاربرد فراوانی دارد.

این ترکیب پایداری مواد فعال را حفظ می کند و به عنوان نگهدارنده در غذاها و داروها استفاده می شود. همچنین به عنوان یک اسید برای کنترل pH استفاده می شود و به عنوان یک ضد انعقاد از طریق کیل کردن کلسیم در خون عمل می کند.

خواص فیزیکی و شیمیایی اسیدسیتریک آبدار

اسید سیتریک مونوهیدرات به صورت بلورهای بی رنگ یا شفاف یا به صورت یک پودر سفید و کریستالی وجود دارد. این ماده فاقد بو است و طعم اسیدی قوی دارد. ساختار بلوری آن ارتورومبیک است. بلورهای مونوهیدرات در هوای خشک یا در دمای ۴۰ تا ۵۰ درجه سانتی گراد آب تبلور را از دست می دهند. اسید سیتریک مونوهیدرات در دمای ۷۵ درجه نرم می شود و تقریبا در دمای ۱۰۰ درجه سانتی گراد ذوب می شود.

اسید سیتریک آبدار یک نگهدارنده طبیعی است و برای افزودن طعم اسیدی یا ترش به غذاها و نوشیدنی ها استفاده می شود. این ترکیب در واقع به عنوان یک نگهدارنده و آنتی اکسیدان عمل می کند. این ماده همچنین به عنوان یک عامل اسیدی، طعم دهنده و طراوت در نوشیدنی های میوه، آب نبات، کلوچه، بیسکویت، میوه های کنسرو شده، مربا و ژله استفاده می شود. این ترکیب با داشتن رطوبت 7.5 تا 9.0 درصد با سایر اشکال اسید سیتریک متفاوت است.

روش تولید اسید سیتریک آبدار
اسید سیتریک یک اسید آلی ضعیف است که معمولا در صنایع غذایی، آرایشی و بهداشتی و دارویی استفاده می شود. پایه اصلی اسید سیتریک، سیترات، یکی از اجزای چرخه کربس است و به طور طبیعی در طی متابولیسم در بدن همه موجودات زنده تولید می شود. این ماده به طور طبیعی در مرکباتی مانند لیمو و لیموترش یافت می شود و به عنوان یک نگهدارنده طبیعی استفاده می شود. مونوهیدرات اسید سیتریک دارای یک مولکول آب به عنوان بخشی از فرمول شیمیایی خود است.

سیترات یا اسید سیتریک اغلب برای تنظیم pH، افزودن طعم ترش به غذاها و نوشیدنی ها و تشکیل مشتق نمکی از مواد معدنی و فلزات در داروها، مانند سیترات پتاسیم، که یک مکمل غذایی است، استفاده می شود. FDA این ماده را به عنوان عموماً ایمن (GRAS) برای استفاده در غذا می شناسد. علاوه بر این، نمک های سیترات به طور کلی در صورت استفاده در مقادیر معمولی ایمن در نظر گرفته می شوند.

اسید سیتریک به طور طبیعی در تعدادی از گونه های گیاهی وجود دارد و ممکن است از آب لیمو که حاوی 58 درصد اسید سیتریک است یا از تفاله آناناس استخراج شود. اسید سیتریک بی آب ممکن است به صورت صنعتی با استفاده از سویه های باکتری Aspergillus niger یا با تخمیر قارچی محلول های شکر خام مانند ملاس تولید شود. اسید سیتریک با تبلور مجدد خالص می شود. فرم بی آب از محلول آبی غلیظ گرم و فرم مونوهیدرات یا آبی از محلول آبی غلیظ سرد به دست می آید.

ستفاده از اسید سیتریک آبدار
در ادامه به بررسی کاربردهای اسید سیتریک آبدار در زمینه های مختلف می پردازیم.

 

کاربردهای دارویی اسید سیتریک
اسید سیتریک (مونوهیدرات یا بی آب) به طور گسترده در فرمولاسیون های دارویی و محصولات غذایی، عمدتاً برای تنظیم pH محلول ها استفاده می شود. همچنین به طور تجربی برای تنظیم pH ماتریس های قرص در فرمولاسیون های دارای پوشش روده برای رساندن داروهای خاص به روده بزرگ استفاده شده است.

اسید سیتریک آبدار در تهیه گرانول های جوشان استفاده می شود، در حالی که اسید سیتریک بی آب به طور گسترده ای در تهیه قرص های جوشان استفاده می شود. همچنین نشان داده شده است که اسید سیتریک پایداری پودر انسولین خشک شده را در فرمولاسیون های استنشاقی بهبود می بخشد.

در محصولات غذایی از اسید سیتریک به عنوان تقویت کننده طعم ترش و اسیدی استفاده می شود. اسید سیتریک آبی به عنوان یک عامل جداکننده و هم افزایی آنتی اکسیدان ها استفاده می شود. این ماده همچنین یکی از اجزای محلول های ضد انعقاد سیترات است. از نظر درمان از محلول های حاوی اسید سیتریک برای حل کردن سنگ کلیه استفاده می شود.

کاربردهای بیوتکنولوژی اسید سیتریک
مونوهیدرات اسید سیتریک در تهیه محلول اسید سیتریک مورد استفاده در روش استون Ga 68 قبل از خالص سازی و برچسب گذاری رادیویی استفاده می شود.

این ترکیب همچنین به عنوان یک عامل اصلاح کننده رهاسازی برای بهبود آزادسازی دیلتیازم هیدروکلراید از قرص های Eudragit RS PO مذاب اکسترود شده استفاده می شود.

مونوهیدرات اسید سیتریک برای تهیه بافر سیترات برای استفاده در تهیه پلاکت برای میکروسکوپ داخل حیاتی استفاده می شود. کاربرد دیگر این ماده تهیه بافر تریس سیترات برای الکتروفورز آنزیم های باکتریایی است.

ایمنی و عوارض جانبی اسید سیتریک آبدار
اسید سیتریک به طور طبیعی در بدن، عمدتاً در استخوان ها، یافت می شود و معمولاً به عنوان بخشی از یک رژیم غذایی طبیعی مصرف می شود. اسید سیتریک خوراکی نیز توسط بدن جذب می شود و به عنوان یک افزودنی غیر سمی در نظر گرفته می شود. با این حال، مصرف زیاد یا مکرر اسید سیتریک می تواند باعث فرسایش دندان شود.

اسید سیتریک و سیترات همچنین باعث افزایش جذب روده ای آلومینیوم در بیماران کلیوی می شود که ممکن است منجر به افزایش سطح آلومینیوم مضر در سرم شود. بنابراین پیشنهاد می شود بیماران مبتلا به نارسایی کلیه که از ترکیبات آلومینیوم برای کنترل جذب فسفات استفاده می کنند اسید سیتریک یا فرآورده های حاوی سیترات تجویز نشوند.

نحوه نگهداری آب اسید سیتریک
مونوهیدرات اسید سیتریک در هوای گرم و خشک و همچنین زمانی که آب تا دمای حدود 408 درجه سانتیگراد گرم می شود، بلورینگی خود را از دست می دهد. این ترکیب در هوای مرطوب کمی ذوب می شود. محلول های رقیق اسید سیتریک ممکن است در طول نگهداری تخمیر شوند.

برای نگهداری اسید سیتریک آن را در ظرف اصلی خود در جای خشک و خنک نگهداری کنید. از تاریخ تولید، پس از باز شدن سه سال ماندگاری دارد و حداقل تا پنج سال در حالت باز نشده ثابت می ماند.