دکستروز نام نوعی قند ساده است که از ذرت تهیه می شود و ترکیبات آن نظر شیمیایی با گلوکز یا قند خون یکسان است. از این ماده اغلب در پخت برخی محصولات و به عنوان یک شیرین کننده استفاده شده و معمولاً در مواردی مانند غذاهای فرآوری شده و شربت ذرت وجود دارد. دکستروز در زمینه های پزشکی نیز کاربرد دارد. برای مثال می توان از آن در محلول هایی که برای تزریق وریدی استفاده می شوند بهره برد یا با ترکیب در داروهای دیگر، قند خون بیمار را افزایش داد.
از آنجایی که دکستروز یک قند ساده است، بدن می تواند به سرعت از آن برای انرژی بهره گیرد. قندهای ساده عمدتا سطح قند خون را خیلی سریع افزایش داده و در نتیجه فاقد ارزش غذایی هستند. نمونه هایی از قندهای ساده دیگر عبارتند از گلوکز، فروکتوز و گالاکتوز. محصولاتی که معمولا از قندهای ساده ساخته می شوند شامل شکر تصفیه شده، ماکارونی سفید و عسل هستند.

رایج ترین داروهای تهیه شده با دکستروز کدامند؟

از دکستروز برای تهیه چندین مخلوط داخل وریدی استفاده می شود که تنها در بیمارستان ها یا مراکز پزشکی موجود هستند. دکستروز همچنین به صورت ژل یا قرص خوراکی بدون نسخه در داروخانه موجود است. هر غلظت از این ماده عمدتا کاربردهای منحصر به فرد خود را دارد. از غلظت های بالاتر معمولا به عنوان دوز نجات دهنده استفاده می شود، یعنی زمانی که قند خون شخص بسیار پایین است.

دکستروز چگونه مورد استفاده قرار می گیرد؟

از دکستروز در غلظت های مختلف و برای اهداف متفاوتی استفاده می شود. برای مثال، زمانی که فردی دچار کم آبی و قند خون پایین شده است، پزشک ممکن است دکستروز را در محلول IV یا تزریق وریدی تجویز کند. محلول های دکستروز IV همچنین می توانند با بسیاری از داروها ترکیب شوند.
دکستروز نوعی کربوهیدرات است که می تواند به عنوان بخشی از یک رژیم غذایی معمولی استفاده شود. محلول های دارای دکستروز حاوی کالری نیز بوده و ممکن است به صورت تزریق وریدی در ترکیب با اسیدهای آمینه و چربی تجویز شوند. این ترکیب، تغذیه تزریقی کامل یا TPN (total parenteral nutrition) نامیده می شود و برای برای کسانی که نمی توانند کربوهیدرات ها، اسیدهای آمینه و چربی ها را از طریق روده خود جذب یا دریافت کنند، تجویز می شود.

تزریق دکستروز با غلظت بالا فقط توسط متخصصین انجام می شود. این تزریق ها برای افرادی که قند خون آنها ممکن است بسیار پایین باشد و نمی توانند قرص، غذا یا نوشیدنی دکستروز را دریافت کنند، انجام می شود.
اگر سطح پتاسیم فردی بیش از حد بالا باشد (هیپرکالمی)، گاهی اوقات پزشکان تزریق دکستروز 50 درصدی و به دنبال آن انسولین را به صورت تزریق وریدی توصیه می کنند. این عمل ممکن است در محیط بیمارستان انجام شود. زمانی که سلول ها گلوکز اضافی را می گیرند، پتاسیم را نیز جذب می کنند. همین مسئله به کاهش سطح پتاسیم خون فرد منجر می شود. دکستروز برای جلوگیری از هیپوگلیسمی به فرد تجویز می شود. انسولین پتاسیم بالا را درمان می کند.
افراد مبتلا به دیابت یا هیپوگلیسمی (قند خون پایین مزمن) ممکن است با مصرف ژل یا قرص دکستروز قند خون خود را بسیار کاهش دهند. زمانی که ژل یا قرص در دهان فرد حل می شود، به سرعت سطح قند خون را افزایش می دهد. اگر قند خون فردی کمتر از 70 میلی گرم در دسی لیتر بوده و علائم قند خون پایین نیز مشهود باشد، ممکن است آن شخص نیاز به مصرف قرص دکستروز داشته باشد. نمونه هایی از علائم قند خون پایین عبارتند از ضعف، گیجی، تعریق و ضربان قلب بسیار سریع.

هنگام مصرف دکستروز چه اقدامات احتیاطی باید رعایت شود؟

پزشک مربوطه باید هنگام تجویز دکستروز سوابق بیماری اشخاص را در نظر بگیرد. چرا که دکستروز به طور بالقوه می تواند باعث افزایش قند خون یا تغییرات مایع در بدن شود و در نتیجه تورم یا تجمع مایع در ریه ها افزایش یابد.
در موارد زیر باید از دکستروز اجتناب نمود:

• اگر هیپرگلیسمی یا قند خون بالا دارید
• اگر هیپوکالمی یا سطوح پایین پتاسیم در خون دارید
• اگر ادم محیطی یا تورم در بازوها یا پاها دارید
• اگر ادم ریوی دارید، یعنی زمانی که مایعات در ریه ها جمع می شوند
• اگر مبتلا به دیابت هستید و پزشکتان ژل یا قرص خوراکی دکستروز را برای شما تجویز نموده ، این قرص ها را فقط باید زمانی استفاده کنید که قند خون پایینی دارید.

پزشک همچنین باید علائم قند خون پایین را برای شما توضیح دهد تا شما بدانید چه زمانی از قرص ها استفاده کنید. به یاد داشته باشید که این نوع داروها را همیشه دم دست خود داشته باشید و مقداری را نیز در خانه نگه دارید. پزشک همچنین باید به سایر اعضای خانواده توضیح دهد که چه زمانی از ژل یا قرص استفاده کنند، در واقع، در صورتی که دیگران مسئول دادن داروی شما هستند. به خاطر داشته باشید که اگر به ذرت حساسیت دارید، ممکن است واکنش آلرژیک به دکستروز نشان دهید. از این رو، قبل از استفاده حتما با پزشک خود صحبت کنید.

کنترل قند خون هنگام مصرف دکستروز

حتی اگر شرایط پزشکی خاصی ندارید، مهم است که در صورت دریافت دکستروز، قند خون خود را به طور مداوم بررسی کنید. این مسئله اطمینان خاطر خواهد داد که دکستروز قند خون را به طور خطرناکی افزایش نمی دهد. شما می توانید قند خون خود را با آزمایش های خانگی بررسی کنید. برای مثال استفاده از آزمایش قند خونی که از روی انگشت نمونه‌گیری می‌کند. برای کسانی که از نظر فیزیکی قادر به آزمایش خون خود در خانه نیستند، آزمایش‌های گلوکز ادرار در دسترس هستند، اگرچه آنقدر هم نمی توان به این نوع آزمایشات اطمینان داشت.
اگر متوجه شدید که شما یا شخص دیگری به دلیل قند خون پایین واکنش های غیرعادی را که در بالا ذکر شد نشان می دهید، قرص دکستروز را باید فورا مصرف کنید. با توجه به مراکز معتبر دیابت، چهار قرص گلوکز برابر با 15 گرم کربوهیدرات است و می توان آن را در موارد پایین بودن سطح قند خون (مگر اینکه پزشک شما توصیه دیگری کرده باشد) مصرف کرد. قرص ها را قبل از قورت دادن کاملا بجوید. نیازی به آب نیست. علائم شما باید در عرض 20 دقیقه بهبود یابد.
ژل دکستروز اغلب در تیوب های یک وعده ای وجود دارد که مستقیماً در دهان ریخته شده و بلعیده می‌شود. اگر بعد از 10 دقیقه هیچ تغییر مثبتی احساس نکردید، تیوب دیگری را امتحان کنید. اگر پس از 10 دقیقه دیگر، قند خون شما هنوز خیلی پایین است، با پزشک خود تماس بگیرید.

مصرف دکستروز در کودکان

از دکستروز می توان به عنوان یک مداخله پزشکی برای هیپوگلیسمی در کودکان و مشابه با مصرف آن در بزرگسالان استفاده کرد. برای کودکان مبتلا به هیپوگلیسمی شدید، اغلب از دکستروز داخل وریدی استفاده می شود. درمان سریع و زود هنگام در کودکان و نوزادان مبتلا به هیپوگلیسمی ضروری است، زیرا این وضعیت می تواند منجر به آسیب عصبی شود. اگر کودکان قادر به مصرف آن باشند، می توان دکستروز را به صورت خوراکی به کودکان داد.

در مورد هیپوگلیسمی نوزادی، که می تواند ناشی از چندین اختلال مانند نقص متابولیسم یا هیپرانسولینیسم باشد، می توان مقادیر کمی از ژل دکستروز را به رژیم غذایی نوزادان اضافه کرد تا سطح قند خون آنان در محدوده سالم حفظ شود. در مورد اینکه چه مقدار دکستروز به رژیم غذایی آنها اضافه شود باید با پزشک خود مشورت کنید. نوزادانی که نارس به دنیا آمده اند در معرض خطر هیپوگلیسمی هستند و ممکن است دکستروز داخل وریدی برای آنها تجویز شود.

مصرف پودر دکستروز در ورزش و بدنسازی

دکستروز به طور طبیعی از یک کالری متراکم برخوردار بوده و به راحتی در بدن تجزیه می شود تا شما انرژی دریافت کنید. به همین دلیل، پودر دکستروز در دسترس است و گاهی اوقات به عنوان مکمل غذایی توسط بدنسازانی که به دنبال افزایش وزن و عضله هستند، استفاده می شود.
در حالی که افزایش کالری و تجزیه آسان دکستروز می تواند برای بدنسازان یا کسانی که به دنبال افزایش حجم عضلانی هستند مفید باشد، اما فراموش نکنید که دکستروز فاقد سایر مواد مغذی ضروری برای دستیابی به این هدف است. منظور از این مواد مغذی پروتئین و چربی می باشد. درست است که قندهای ساده پودر دکستروز تجزیه آن را آسان‌تر می‌کنند، اما قندها و کربوهیدرات‌های پیچیده برای بدنسازان مفیدتر است، زیرا در کمک به چربی سوزی موفق‌تر هستند.

بررسی عوارض دکستروز

مصرف دکستروز باید در افراد مبتلا به دیابت، با احتیاط صورت گیرد زیرا ممکن است که این افراد نتوانند دکستروز را به همان سرعتی که افراد سالم جذب می کنند، دریافت و پردازش نمایند. دکستروز همچنین می تواند قند خون را بیش از حد افزایش دهد، شرایطی که به عنوان هیپرگلیسمی شناخته می شود. علائم این وضعیت عبارتند از:

• بوی میوه در تنفس
• افزایش تشنگی بدون علت شناخته شده
• پوست خشک
• کم آبی بدن
• حالت تهوع
• تنگی نفس
• ناراحتی معده
• خستگی غیر قابل توضیح
• تکرر ادرار
• استفراغ
• گیجی

تاثیر دکستروز بر قند خون

اگر نیاز به استفاده از دکستروز دارید، قند خون شما ممکن است پس از آن بسیار افزایش یابد. شما باید قند خون خود را پس از استفاده از قرص دکستروز، طبق دستور پزشک آزمایش کنید. شاید لازم باشد که انسولین خود را برای کاهش قند خون تنظیم کنید. اگر در بیمارستان مایعات IV همراه با دکستروز به شما داده شود، پرستار شما قند خون شما را بررسی خواهد کرد. اگر میزان قند خون بیش از حد بالا باشد، دوز مایعات IV شما ممکن است تنظیم شود یا حتی متوقف شود، تا زمانی که قند خون شما به سطح مطمئن تری برسد. همچنین می توانید برای کمک به کاهش قند خون، انسولین تجویز کنید.